سفیان بن عوف ازدی غامدیسُفیان بن عَوْف، بن مُغَفَّل بن عوف اَزدی غامِدی، یکی از سرداران معاویة بن ابی سفیان بود. ۱ - نسب سفیان بن عوفنسبت سفیان بن عوف به بنوغامِد، از طوایف قبیلۀ قحطانی اَزد، می رسد. از این رو، به ازدی و غامدی منسوب بود. [۱]
ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۳۷۷ـ۳۷۸، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بیروت ۱۹۸۲
[۲]
احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۱۹، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰
در برخی منابع، نسبت غامدی به عامری تصحیف شده [۳]
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۲۹
[۴]
مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۱۳، (بیروت)
یا وی با ابوالاعور سُلَمی (عمروبن سفیان) خلط شده است. [۵]
مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۲۴، (بیروت)
ابن حجرعسقلانی وی را با سفیان بن عوف اسلمی، که گفته شده است در جنگ احزاب به شهادت رسید، [۷]
ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۵، ص۵۶۳، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵
یکی پنداشته و با استناد به روایتی از زُبیری، او را جزو صحابه پیامبر ذکر کرده است؛ [۸]
ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۳، ص۱۰۶، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵
اما در دیگر سرگذشت نامه های صحابه از وی به عنوان صحابی یاد نشده و ذهبی [۹]
ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، حوادث و وفیات ۴۱ـ۶۰ه، ص۲۳۱، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳
صریحآ صحابی بودن او را رد کرده است.
۲ - سفیان بن عوف در زمان خلافت خلفای راشدینسفیان بن عوف در زمان خلافت عمر، همراه ابوعُبَیدةبن جرّاح در فتوحات شام شرکت کرد و ابوعبیده او را با نامه ای برای استمداد از عمر به مدینه فرستاد. [۱۰]
ابن‌اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج۱، ص۱۷۷ـ۱۷۸، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱
[۱۱]
ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، حوادث و وفیات ۴۱ـ۶۰ه، ص۲۳۱، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳
سفیان سپس به معاویه پیوست. پس از آنکه خلیفه عثمان از معاویه خواست با رومیان بجنگد، وی سپاهی به فرماندهی سفیان برای جنگ با رومیان اعزام نمود. سفیان خود از طریق زمینی حمله کرد و لشکریانی نیز از طریق دریا فرستاد. [۱۲]
خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، ص۱۰۷، چاپ مصطفی نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت ۱۴۱۵
او در سال ۳۰ هجری به جنگ رومیان رفت و از مَرْعَش، که قبلا به دست خالدبن ولید فتح شده بود، گذشت و در سرزمین روم پیشروی کرد. سفیان در زمان عثمان، پیوسته فرمانده لشکرکشیهای تابستانی (صائفه) به سرزمین روم بود. [۱۴]
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۶۹
از این رو، از وی با عنوان صاحب الصوائف یاد کرده اند. [۱۵]
ابن کلبی، نسب معدّ و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۸۶، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۹۸۸
[۱۶]
ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۳۷۸، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بیروت ۱۹۸۲
۳ - سفیان بن عوف در زمان خلافت امیرالمومنینسفیان بن عوف در جنگ صفین از فرماندهان معاویه بود. وی پس از جریان حکمیت و خروج خوارج، یکی از مجریان سیاستهای معاویه برای ایجاد هرج ومرج و رعب و وحشت در حوزۀ حکومتی حضرت علی علیه السلام بود. معاویه در سال ۳۹ او را در رأس سپاهی شش هزار نفری به جانب عراق فرستاد تا نواحی هیت (در ساحل فرات از نواحی بغداد) و انبار و مدائن را غارت و تخریب کند و شیعیان علی علیه السلام را بکشد. [۱۸]
ابراهیم‌بن محمد ثقفی، الغارات، ج۲، ص۴۶۴ـ۴۶۷، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۳ش
[۱۹]
طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۱۳۴ (بیروت)
[۲۰]
ابن‌اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج۴، ص۲۲۵ـ۲۲۶، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱
سفیان بن عوف انبار را غارت کرد و اَشْرَس بن حَسّان بَکری، فرمانده لشکر علی علیه السلام، و سی تن از یارانش را در آنجا کشت. [۲۱]
ابراهیم‌بن محمد ثقفی، الغارات، ج۲، ص۴۶۷ـ۴۷۰، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۳ش
[۲۲]
طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۱۳۴ (بیروت)
چون این خبر به حضرت علی رسید، ضمن ایراد خطبه ای در کوفه، یاران خود را برای مقابله با جنایات و فساد سفیان برانگیخت [۲۳]
نهج البلاغه، خطبه ۲۷، چاپ صبحی صالح، بیروت ۱۳۸۷
[۲۴]
ابراهیم‌بن محمد ثقفی، الغارات، ج۲، ص۴۷۰، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۳ش
[۲۵]
احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۱۹ـ۳۲۰، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰
و سعیدبن قَیس هَمْدانی را در رأس سپاهی هشت هزار نفری به تعقیب او فرستاد. سفیان چون از حرکت سپاه سعید بن قیس مطّلع شد، به سوی معاویه بازگشت و سعید تا ناحیۀ عانات در کرانه فرات از پی سپاه او تاخت. گروهی نیز از سوی سعید تا نزدیک قِنّسرین یا صِفّین پیش رفتند، اما بر سفیان دست نیافتند و بازگشتند. [۲۶]
ابراهیم‌بن محمد ثقفی، الغارات، ج۲، ص۴۷۰ـ۴۷۲، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۳ش
[۲۷]
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ص۱۹۷
[۲۸]
ابن‌اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج۴، ص۲۲۶ـ۲۲۷، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱
[۲۹]
احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۲۱، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰
۴ - سالهای پایانی حیات سفیان بن عوفسالهای پایانی حیات سفیان بن عوف به لشکرکشی به متصرفات روم گذشت. معاویه در زمستان سال ۵۰ او را در رأس سپاهی به سرزمین روم روانه کرد و دستور داد پسرش یزید آنان را همراهی کند، اما یزید به بهانۀ بیماری از همراهی سپاه خودداری نمود. این سپاه گرفتار گرسنگی و بیماری شد. [۳۰]
احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، ص۹۸ـ۹۹، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰
[۳۱]
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۴۰
[۳۲]
مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۱۳ (بیروت)
معاویه پس از آن، یزید را وادار کرد تا به سفیان بپیوندد. لشکر سفیان تا نزدیک قسطنطنیه پیش رفت و پس از شکست دادن رومیان بازگشت. [۳۴]
احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، ص۹۹، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰
[۳۵]
احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، ص۳۱۹ـ۳۲۰، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰
[۳۶]
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۲۹
[۳۷]
مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۱۴ (بیروت)
با وجود تناقضاتی که دربارۀ جنگهای سفیان بن عوف با رومیها وجود دارد، به نوشتۀ بیشتر منابع، سرانجام در زمستان سال ۵۲ سفیان بن عوف در حالی که سرگرم جنگ در سرزمین روم بود، در همانجا درگذشت. [۳۸]
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۲۹
[۳۹]
طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۲۸۷ (بیروت)
[۴۰]
ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، حوادث و وفیات ۴۱ـ۶۰ه، ص۲۳۱، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳
گفته شده است که سفیان بن عوف دلیر و بخشنده بود. [۴۲]
ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۳، ص۱۰۶، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵
وی سپاهیانی را از مناطق شام برگزیده بود که به دلیری و جنگاوری معروف بودند.
۵ - فهرست منابع• ابن اثیر، الکامل فی التاریخ؛ • ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛ • ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵؛ • ابن حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بیروت ۱۹۸۲؛ • ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵؛ • ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبی ر، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۹۸۸؛ • احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰؛ • احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ دخویه، فرانکفورت ۱۴۱۳/۱۹۹۳؛ • خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، چاپ مصطفی نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵؛ • ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۳ش؛ • محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، حوادث و وفیات ۴۱ـ۶۰ه، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳؛ • طبری، تاریخ (بیروت)؛ • علی بن ابی طالب امام اول، نهج البلاغة، چاپ صبحی صالح، بیروت ۱۳۸۷؛ • مسعودی، مروج الذهب (بیروت)؛ • نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، چاپ عبدالسلام محمدهارون، قاهره ۱۳۸۲؛ • یعقوبی، تاریخ؛ ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «سُفیان بن عَوْف»، شماره۵۴۶۱. |